Overlevingsstand
Zowel bij Simone als Daisy hadden heftige gebeurtenissen in het verleden invloed op hun mentale gezondheid, sociale omgeving en financiën. Als gevolg daarvan gingen zij in de overlevingsstand. Simone: ‘Ik ging leven bij de dag. Het overlijden van mijn vriend, de financiële kosten die volgden vanwege de begrafenis en het wegvallen van mijn thuis, zorgden ervoor dat problematiek van vroeger weer werd getriggerd. Ik voelde me minderwaardig, was erg onzeker over de situatie en bang voor de toekomst.’ Vervolgens werd Simone van het kastje naar de muur – of beter gezegd: van de ene naar de andere gemeente – gestuurd. Op begrip kon zij niet rekenen. ‘Nergens werd ik gehoord. Dat vertelde ik aan een maatschappelijk werker. Ik was toen erg verdrietig. Mijn dochter was ook aanwezig tijdens dat gesprek. Vervolgens vroeg de maatschappelijk werker aan mijn dochter: ‘Is jouw moeder altijd zo?’ In het bijzijn van mijn dochter werd ik naar beneden gehaald.’
Ook voor Daisy was het een moeizame zoektocht naar hulp. ‘Ze vertelden mij dat mijn problematiek te groot was. Verslaving, psychische problemen, financiële problemen, dakloos en suïcidaliteit. Ze wisten niet waar te beginnen. Op te jonge leeftijd stuurden ze mij naar de daklozenopvang. Dat is voor een jonge vrouw geen goede omgeving om aan problemen te kunnen werken. Uiteindelijk heb ik de wethouder van mijn gemeente gebeld. Vervolgens ging het snel en kwam ik terecht in een kliniek. Het telefoontje naar de wethouder is mijn redding geweest.’
‘Ze vertelden mij dat mijn problematiek te groot was. Ze wisten niet waar te beginnen.’
Luisteren
Wat had Daisy en Simone nou echt kunnen helpen? Het antwoord klinkt simpel: luisteren. Helaas blijkt uit de verhalen van de ervaringsdeskundigen dat dit nog lang niet altijd gebeurt. Simone: ‘Als er echt naar mij geluisterd was, hadden ze begrepen dat ik een tijdelijke plek nodig had. Om eerst aan mezelf te werken en rust te creëren, zodat ik vervolgens mijn andere problemen kon oplossen.’ Ook naar Daisy werd in eerste instantie niet geluisterd. ‘Ik vertelde dat ik niet naar de daklozenopvang wilde, maar kon niet terecht in mijn sociale netwerk, was verslaafd en had te complexe problematiek voor opvang met meiden van mijn eigen leeftijd. Net als Simone had ik daardoor geen veilige plek om tot rust te komen en aan mijn problemen te werken. Ik bleef in de overlevingsstand staan wat de aanpak van mijn problemen in de weg stond.’
Heeft een behandeling voor je psychische problematiek nut wanneer financiële problemen die tegelijkertijd spelen niet worden opgepakt? Simone: ‘Je kunt behandelen wat je wilt, maar die mensen zitten dan te vol in hun hoofd. Zeker als er een uithuisplaatsing boven hun hoofd hangt. Meer samenwerking tussen gemeente, ggz en zorgverzekeringen is nodig, we moeten bruggen bouwen om deze mensen te helpen.’
Kijk naar de mens
Goed luisteren dus, om te achterhalen wat de inwoner nodig heeft. Dit betekent dat je als hulpverlener de mens voor je moet zien, niet zijn/haar problemen. Daisy: ‘Er spelen bijna altijd meerdere problemen, denk aan schulden én depressie én het ontbreken van een veilige woonruimte. Als hulpverlener is het belangrijk dat je dus goed luistert, goed reflecteert en praat over wat er aan de hand is. Kijk naar de mens als geheel en doe vervolgens wat nodig is. Natuurlijk bestaan er ook veel goede hulpverleners die wel meedenken. Dat is precies wat de groep die ik vertegenwoordig nodig heeft.’ Simone: ‘Zelf had ik het gevoel dat ik als bedelaar bij de gemeente aankwam. Kijk naar wie de mens achter de hulpvraag is. Wat heeft iemand op dat moment nodig? De juiste basishouding en bejegening van de hulpverlener zijn belangrijk en kunnen het zetje naar verandering vormen.’
Twee deskundige sociaal professionals hebben samen zes stappen op een rij gezet die jou kunnen helpen bij de begeleiding van mensen met financiële problematiek. Lees het artikel hier.
Taboe?
Hulpverleners die zich niet primair met financiën bezig houden ervaren het soms als een taboe om te vragen naar iemands financiële situatie. Ook weten ze niet altijd wat ze kunnen doen met de antwoorden. Om dit te overbruggen is het volgens Daisy belangrijk dat er veel laagdrempelige plekken zijn waar mensen terecht kunnen met geldzorgen, zoals de Goed geregeld loketten in Arnhem. ‘Bespreek het altijd, maar laat het bij de persoon zelf wat die ermee doet.’
‘Kijk naar de mens als geheel en doe vervolgens wat nodig is.’
Het is ook mogelijk hier eerst op papier naar de vragen, tipt Simone. ‘Wanneer iemand op een formulier aan kan vinken dat hij/zij schulden heeft, kan dit een hulpverlener helpen hier later het gesprek over te openen.’ Maar hoe begin je dit gesprek? Wat is de ideale openingszin? Daisy en Simone zijn het eens: vertel iets over jezelf, ook wanneer je geen ervaringsdeskundige bent. Daisy: ‘Of vertel bijvoorbeeld iets over een andere cliënt. Geef iemand de indruk dat je hem/haar begrijpt. En oordeel niet over eventuele onhandige uitgaven die veelal voortkomen uit de problematiek die speelt.’
Krachtbron
Waar halen Simone en Daisy de kracht vandaan om dit met ons te delen? Simone: ‘Ik wil iets voor anderen betekenen. Als ik er niet over vertel, wie doet het dan wel? Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor armoede en psychische problematiek.’ Daisy: ‘Ik wil iedereen die hetzelfde meemaakt als ik laten zien dat ze niet alleen zijn en dat het echt mogelijk is om hulp te vinden en eruit te komen. Je moet alleen wel weten via welke wegen. Steeds vaker zoeken mensen hulp. Helaas zijn de wachttijden in de ggz echt veel te lang. Als iemand eindelijk zo ver is om hulp te krijgen, zou het idealiter meteen moeten starten.’
Meer tips van Simone en Daisy op een rij
- Simone tekende voor de uitvaart van haar partner. Zij was echter niet de erfgename. Vervolgens kon zij deze kosten niet betalen. SamSam Uitvaartcoaching ondersteunt mensen met een laag inkomen bij het regelen van een uitvaart van een dierbare. ‘Een uitvaart mag geen schuldenlast worden.’
- Simone: ‘Blijf een cliënt volgen. Want mensen met psychische problematiek kunnen soms goed met geld omgaan en soms maanden achtereen in armoede leven omdat ze alles in één keer uitgeven. Vraag bijvoorbeeld waarom mensen ineens zoveel uitgeven.’
- Om het ontstaan van nieuwe schulden te voorkomen is het belangrijk mensen meteen te helpen. Simone: ‘Nu moet je alles eerst aandragen en kom je op een wachtlijst. Zorg voor een voortraject of tussenvoorziening waarin je deze mensen al helpt.’
- De ervaringsdeskundigen raden alle professionals, waaronder ook deurwaarders, die betrokken zijn bij armoede en schulden aan samen te werken met ervaringsdeskundigen als intermediair.
- Simone: ‘Laat bewindvoering ook een oplossing zijn. De negatieve beeldvorming rondom bewindvoering is niet altijd terecht. Sommige mensen vinden het juist fijn onder bewind te staan. Dit kan rust geven en geldzorgen even naar de achtergrond doen verdwijnen. Zelfregie is ook aangeven dat je het even niet zelf kunt.’
- Daisy en Simone hadden beiden een kwetsbaar sociaal netwerk toen zij in de problemen raakten. Het is niet altijd mogelijk om terug te vallen op je sociale netwerk. Simone kaart in dat kader ook de lage bijstandsuitkering aan in de Participatiewet voor jongeren tussen 18-21 jaar. ‘Ze gaan ervan uit dat je ouders meebetalen, maar dat is zeker in het geval van problematische situaties niet vanzelfsprekend. De gemeente heeft doorgaans wel een speciaal potje voor deze knelpunten. Maar dat weet niet iedereen. Zo zijn schulden snel gemaakt. Uiteindelijk is het veel goedkoper en humaner om jongeren aan het begin te ondersteunen, voordat problemen zich opstapelen. Gemeenten zijn dat vanwege de wetswijziging Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening sinds 1 januari 2021 ook verplicht: zij moeten inzetten op vroegsignalering van schulden.’ Lees meer over dit onderwerp en over hieraan gerelateerde kamerbrieven op de website van MIND en in onderstaand kader.
Knelpunten voor jongeren opzoek naar financiële steun
Tot 21 jaar hebben ouders een onderhoudsplicht. Als jongeren niet terecht kunnen bij hun ouders kan de gemeente de uitkering aanvullen vanuit de bijzondere bijstand, maar dat gaat niet altijd eenvoudig. Een ander probleem is dat jongeren onder de 27 jaar geen recht hebben op algemene bijstand als ze nog regulier onderwijs kunnen volgen, omdat zij recht hebben op studiefinanciering. Maar studeren is niet voor alle jongeren haalbaar. Een derde probleem is de vier weken zoektermijn voor jongeren onder de 27 jaar. Vanaf hun aanvraag voor bijstand bij de gemeente moeten zij eerst vier weken naar een opleiding of werk zoeken. Na die zoekperiode kunnen zij hun uitkering definitief aanvragen. Voor veel jongeren zonder vangnet is dit te lang en raken zij al in de financiële problemen. Maatwerk is in veel gevallen wel mogelijk, maar wordt lang niet altijd toegepast.
